หลักเกณฑ์ที่จะใช้พิจารณาหนังสือหายากโดยทั่วไป (ปริทัศน์หนังสือหายาก,)
1. หนังสือเก่าแก่หาได้ยาก (rarity) ส่วนมากเป็นหนังสือที่มีค่าด้านการพิมพ์ เป็นเอกสารปฐมภูมิ (primary source) ในด้านประวัติและพัฒนาการของการพิมพ์ของโลก เช่น
1.1 หนังสือที่พิมพ์ด้วยตัวแกะไม้ (blockbooks) เป็นหนังสือที่พิมพ์ในยุคก่อนที่มนุษย์จะคิดวิธีเรียงพิมพ์ขึ้นได้
1.2 อินคูนาบูลา (Incunabula) ที่ผลิตขึ้นด้วยวิธีเรียงพิมพ์ (movable metal type) ในยุโรประหว่าง ค.ศ. 1450 ถึง 1501 ซึ่งเป็นระยะ 50 ปีแรกที่มนุษย์คิดค้นการเรียงพิมพ์ขึ้นได้ ลักษณะของตัวพิมพ์ในยุคนี้เป็นชนิดที่เรียกว่า แบลค เลตเตอร์ (black letter) หรือ กอติค (Gothic) ซึ่งมีเอกลักษณ์พิเศษไม่ว่าจะพิจารณาในแง่ของศิลปะหรือในแง่ประวัติศาสตร์ของการพิมพ์ ตรงกับความหมายของคำว่า อินคูนาบูลา ในภาษาละตินซึ่งหมายถึงแหล่งกำเนิด หรือ การเริ่มต้นของกิจการต่างๆ ลักษณะของตัวพิมพ์แบบนี้จะเริ่มเปลี่ยนแปลงใน ค.ศ. 1501 เมื่ออัลดัส มานูติอัส (Aldus Manutius) ซึ่งเป็นสำนักพิมพ์เก่าแก่คิดใช้ตัวเอน (italic) ขึ้น
2. หนังสือเก่าซึ่งมีความสำคัญในด้านที่เป็นเอกสารปฐมภูมิในด้านประวัติการพิมพ์ของแต่ละประเทศหรือแต่ละภูมิภาค (local rarity)
- ซึ่งโดยทั่วไปมักจะกำหนดเอาระยะ 50-80 ปีแรกของพัฒนาการด้านการพิมพ์ในแต่ละพื้นที่เป็นเกณฑ์ เช่น กลุ่มประเทศสแกนดิเนเวียเริ่มมีพัฒนาการด้านการพิมพ์ราว ค.ศ. 1480 หนังสือที่ผลิตใหม่ในภูมิภาคนี้ระหว่าง ค.ศ. 1480-1550 จึงจัดเป็นหนังสือหายาก
- ในประเทศไทย เริ่มกิจการการพิมพ์เมื่อประมาณ พ.ศ.2379 ระยะ 50-80 ปีแรกของการผลิตหนังสือนั้นตัวพิมพ์ในไทยสมัยแรกนี้อาศัยเลียนแบบการเขียนหนังสือบรรจงแบบเก่าด้วยปากกาจิ้มบนกระดาษที่ไม่เรียบนัก
- ภายหลัง ดร. แดน บีช แบรดเลย์ (Dr. Beach Bradley, 1802-1871) ได้คิดก้ไขตัวพิมพ์อักษรไทยให้มีสัดส่วนงดงามขึ้น และได้มีการปรับปรุงต่อมาจนเป็นอักษรไทยที่ใช้กันทุกวันนี้
- หนังสือที่ผลิตขึ้นในระยะ 3 ปีแรกของการพิมพ์ในไทยเป็นเอกสารในการเผยแพร่ศาสนาคริสต์ของมิชชันนารี จนถึงวันที่ 27 เมษายน พ.ศ.2382 ได้มีการพิมพ์เอกสารราชการฉบับแรก คือ พระบรมราชโองการประกาศห้ามสูบฝิ่น จำนวน 9,000 ฉบับ
- นอกจากนี้ ดร. แบรดเลย์ยังมีการจัดทำหนังสือพิมพ์ภาษาไทยฉบับแรก คือ บางกอกรีคอร์เดอร์ เริ่มออกเมื่อวันที่ 4 กรกฎาคม พ.ศ.2387 เนื้อหาได้แก่ เรื่องทั่วไป ข่าวราชการ ข่าวการค้า ฯลฯ ส่วนวารสารของทางราชการฉบับแรก คือ ราชกิจจานุเบกษา เริ่มออกเมื่อ พ.ศ.2401
3. หนังสือที่มีการพิมพ์จำนวนจำกัด
ในการพิมพ์หนังสือครั้งหนึ่งๆ จะมีบางฉบับที่ผู้แต่งหรือสำนักพิมพ์จัดพิมพ์ด้วยกระดาษอย่างดี ใช้ตัวพิมพ์ชนิดพิเศษ มีภาพประกอบสวยงาม เย็บปกเข้าเล่มอย่างประณีต เพื่อเป็นอภินันทนาการแก่มิตรสหาย โดยให้แตกต่างกับอีกส่วนที่จัดพิมพ์เพื่อจำหน่าย
4. หนังสือฉบับพิมพ์ครั้งแรก หมายถึง การจัดพิมพ์ต้นฉบับออกมาในรูปเล่มของหนังสือเป็นครั้งแรก
5.ความเด่นของหนังสือ หนังสือหายากประเภทนี้ มิได้เน้นถึงความดีมีคุณค่าของเนื้อหาสาระ หรือการใช้ภาษาอย่างถูกต้องไพเราะ แต่หมายถึงความเด่นในลักษณะที่แตกต่างไปจากผลงานส่วนใหญ่ ของนักเขียนสามัญ เช่น เรื่องที่กุขึ้นหรือเป็นการปลอมแปลงวรรณกรรม
6. หนังสือเก่าที่มีสภาพรูปเล่มสมบูรณ์ หรือมีสภาพรูปเล่มที่สวยงาม เช่น หนังสือเก่าที่ตกทอดมาถึงปัจจุบันที่มีสภาพเหมือนเมื่อแรกออกจำหน่าย มีกล่องบรรจุ มีใบหุ้มปกทุกหน้าในเล่ม ไม่มีรอยพับหรือฉีกขาด หรือหนังสือภาพประกอบที่มีคุณค่า เช่นผู้เขียนวาดหรือถ่ายภาพด้วยตนเอง หนังสือที่ใช้วัสดุมีค่าจัดทำอย่างประณีตสวยงาม เช่น ใช้หนัง แพร ไหม แผ่นเงิน แผ่นทองแทนกระดาษ หรือการเย็บปกเข้าเล่มทำเป็นพิเศษ เช่น ปกนอก ทำด้วยงาช้างประดับเพชรพลอย
7. หนังสือที่มีประวัติการครอบครอง ว่าเคยเป็นของผู้ใดมาก่อน เช่น หนังสือของหอสมุดแห่งชาติไทยในปัจจุบัน ก็สืบเนื่องมาจากการรวบรวมหนังสือในหอพระสมุด ซึ่งสมเด็จพระมหากษัตราธิราชในพระบรมราชจักรีวงศ์ทรงสร้างขึ้นไว้เป็นหนังสือที่มีประวัติการครอบครองว่าเคยเป็นของบุคคลสำคัญ หรือเคยเป็นสมบัติของห้องสมุดที่มีชื่อเสียง จึงเป็นหนังสือหายากที่มีราคา
เกณฑ์การประเมินประเภทและลักษณะของหนังสือหายากภาษาไทย รักสยามหนังสือเก่า. (2553).
2. หนังสือที่มีเนื้อหากล่าวขวัญถึง ประกอบด้วย
3. หนังสือเก่าที่มีสภาพรูปเล่มสมบูรณ์
หรือมีสภาพรูปเล่มสวยงาม ประกอบด้วย
4. หนังสือที่มีประวัติการครอบครอง คือ
5.หนังสือหายากประเภทอื่นๆ
1. หนังสือเก่าแก่หาได้ยาก (rarity) ส่วนมากเป็นหนังสือที่มีค่าด้านการพิมพ์ เป็นเอกสารปฐมภูมิ (primary source) ในด้านประวัติและพัฒนาการของการพิมพ์ของโลก เช่น
1.1 หนังสือที่พิมพ์ด้วยตัวแกะไม้ (blockbooks) เป็นหนังสือที่พิมพ์ในยุคก่อนที่มนุษย์จะคิดวิธีเรียงพิมพ์ขึ้นได้
1.2 อินคูนาบูลา (Incunabula) ที่ผลิตขึ้นด้วยวิธีเรียงพิมพ์ (movable metal type) ในยุโรประหว่าง ค.ศ. 1450 ถึง 1501 ซึ่งเป็นระยะ 50 ปีแรกที่มนุษย์คิดค้นการเรียงพิมพ์ขึ้นได้ ลักษณะของตัวพิมพ์ในยุคนี้เป็นชนิดที่เรียกว่า แบลค เลตเตอร์ (black letter) หรือ กอติค (Gothic) ซึ่งมีเอกลักษณ์พิเศษไม่ว่าจะพิจารณาในแง่ของศิลปะหรือในแง่ประวัติศาสตร์ของการพิมพ์ ตรงกับความหมายของคำว่า อินคูนาบูลา ในภาษาละตินซึ่งหมายถึงแหล่งกำเนิด หรือ การเริ่มต้นของกิจการต่างๆ ลักษณะของตัวพิมพ์แบบนี้จะเริ่มเปลี่ยนแปลงใน ค.ศ. 1501 เมื่ออัลดัส มานูติอัส (Aldus Manutius) ซึ่งเป็นสำนักพิมพ์เก่าแก่คิดใช้ตัวเอน (italic) ขึ้น
1.1 หนังสือที่พิมพ์ด้วยตัวแกะไม้ (blockbooks) เป็นหนังสือที่พิมพ์ในยุคก่อนที่มนุษย์จะคิดวิธีเรียงพิมพ์ขึ้นได้
1.2 อินคูนาบูลา (Incunabula) ที่ผลิตขึ้นด้วยวิธีเรียงพิมพ์ (movable metal type) ในยุโรประหว่าง ค.ศ. 1450 ถึง 1501 ซึ่งเป็นระยะ 50 ปีแรกที่มนุษย์คิดค้นการเรียงพิมพ์ขึ้นได้ ลักษณะของตัวพิมพ์ในยุคนี้เป็นชนิดที่เรียกว่า แบลค เลตเตอร์ (black letter) หรือ กอติค (Gothic) ซึ่งมีเอกลักษณ์พิเศษไม่ว่าจะพิจารณาในแง่ของศิลปะหรือในแง่ประวัติศาสตร์ของการพิมพ์ ตรงกับความหมายของคำว่า อินคูนาบูลา ในภาษาละตินซึ่งหมายถึงแหล่งกำเนิด หรือ การเริ่มต้นของกิจการต่างๆ ลักษณะของตัวพิมพ์แบบนี้จะเริ่มเปลี่ยนแปลงใน ค.ศ. 1501 เมื่ออัลดัส มานูติอัส (Aldus Manutius) ซึ่งเป็นสำนักพิมพ์เก่าแก่คิดใช้ตัวเอน (italic) ขึ้น
2. หนังสือเก่าซึ่งมีความสำคัญในด้านที่เป็นเอกสารปฐมภูมิในด้านประวัติการพิมพ์ของแต่ละประเทศหรือแต่ละภูมิภาค (local rarity)
- ซึ่งโดยทั่วไปมักจะกำหนดเอาระยะ 50-80 ปีแรกของพัฒนาการด้านการพิมพ์ในแต่ละพื้นที่เป็นเกณฑ์ เช่น กลุ่มประเทศสแกนดิเนเวียเริ่มมีพัฒนาการด้านการพิมพ์ราว ค.ศ. 1480 หนังสือที่ผลิตใหม่ในภูมิภาคนี้ระหว่าง ค.ศ. 1480-1550 จึงจัดเป็นหนังสือหายาก
- ในประเทศไทย เริ่มกิจการการพิมพ์เมื่อประมาณ พ.ศ.2379 ระยะ 50-80 ปีแรกของการผลิตหนังสือนั้นตัวพิมพ์ในไทยสมัยแรกนี้อาศัยเลียนแบบการเขียนหนังสือบรรจงแบบเก่าด้วยปากกาจิ้มบนกระดาษที่ไม่เรียบนัก
- ภายหลัง ดร. แดน บีช แบรดเลย์ (Dr. Beach Bradley, 1802-1871) ได้คิดก้ไขตัวพิมพ์อักษรไทยให้มีสัดส่วนงดงามขึ้น และได้มีการปรับปรุงต่อมาจนเป็นอักษรไทยที่ใช้กันทุกวันนี้
- หนังสือที่ผลิตขึ้นในระยะ 3 ปีแรกของการพิมพ์ในไทยเป็นเอกสารในการเผยแพร่ศาสนาคริสต์ของมิชชันนารี จนถึงวันที่ 27 เมษายน พ.ศ.2382 ได้มีการพิมพ์เอกสารราชการฉบับแรก คือ พระบรมราชโองการประกาศห้ามสูบฝิ่น จำนวน 9,000 ฉบับ
- นอกจากนี้ ดร. แบรดเลย์ยังมีการจัดทำหนังสือพิมพ์ภาษาไทยฉบับแรก คือ บางกอกรีคอร์เดอร์ เริ่มออกเมื่อวันที่ 4 กรกฎาคม พ.ศ.2387 เนื้อหาได้แก่ เรื่องทั่วไป ข่าวราชการ ข่าวการค้า ฯลฯ ส่วนวารสารของทางราชการฉบับแรก คือ ราชกิจจานุเบกษา เริ่มออกเมื่อ พ.ศ.2401
3. หนังสือที่มีการพิมพ์จำนวนจำกัด
ในการพิมพ์หนังสือครั้งหนึ่งๆ จะมีบางฉบับที่ผู้แต่งหรือสำนักพิมพ์จัดพิมพ์ด้วยกระดาษอย่างดี ใช้ตัวพิมพ์ชนิดพิเศษ มีภาพประกอบสวยงาม เย็บปกเข้าเล่มอย่างประณีต เพื่อเป็นอภินันทนาการแก่มิตรสหาย โดยให้แตกต่างกับอีกส่วนที่จัดพิมพ์เพื่อจำหน่าย
ในการพิมพ์หนังสือครั้งหนึ่งๆ จะมีบางฉบับที่ผู้แต่งหรือสำนักพิมพ์จัดพิมพ์ด้วยกระดาษอย่างดี ใช้ตัวพิมพ์ชนิดพิเศษ มีภาพประกอบสวยงาม เย็บปกเข้าเล่มอย่างประณีต เพื่อเป็นอภินันทนาการแก่มิตรสหาย โดยให้แตกต่างกับอีกส่วนที่จัดพิมพ์เพื่อจำหน่าย
4. หนังสือฉบับพิมพ์ครั้งแรก หมายถึง การจัดพิมพ์ต้นฉบับออกมาในรูปเล่มของหนังสือเป็นครั้งแรก
5.ความเด่นของหนังสือ หนังสือหายากประเภทนี้ มิได้เน้นถึงความดีมีคุณค่าของเนื้อหาสาระ หรือการใช้ภาษาอย่างถูกต้องไพเราะ แต่หมายถึงความเด่นในลักษณะที่แตกต่างไปจากผลงานส่วนใหญ่ ของนักเขียนสามัญ เช่น เรื่องที่กุขึ้นหรือเป็นการปลอมแปลงวรรณกรรม
6. หนังสือเก่าที่มีสภาพรูปเล่มสมบูรณ์ หรือมีสภาพรูปเล่มที่สวยงาม เช่น หนังสือเก่าที่ตกทอดมาถึงปัจจุบันที่มีสภาพเหมือนเมื่อแรกออกจำหน่าย มีกล่องบรรจุ มีใบหุ้มปกทุกหน้าในเล่ม ไม่มีรอยพับหรือฉีกขาด หรือหนังสือภาพประกอบที่มีคุณค่า เช่นผู้เขียนวาดหรือถ่ายภาพด้วยตนเอง หนังสือที่ใช้วัสดุมีค่าจัดทำอย่างประณีตสวยงาม เช่น ใช้หนัง แพร ไหม แผ่นเงิน แผ่นทองแทนกระดาษ หรือการเย็บปกเข้าเล่มทำเป็นพิเศษ เช่น ปกนอก ทำด้วยงาช้างประดับเพชรพลอย
7. หนังสือที่มีประวัติการครอบครอง ว่าเคยเป็นของผู้ใดมาก่อน เช่น หนังสือของหอสมุดแห่งชาติไทยในปัจจุบัน ก็สืบเนื่องมาจากการรวบรวมหนังสือในหอพระสมุด ซึ่งสมเด็จพระมหากษัตราธิราชในพระบรมราชจักรีวงศ์ทรงสร้างขึ้นไว้เป็นหนังสือที่มีประวัติการครอบครองว่าเคยเป็นของบุคคลสำคัญ หรือเคยเป็นสมบัติของห้องสมุดที่มีชื่อเสียง จึงเป็นหนังสือหายากที่มีราคา
เกณฑ์การประเมินประเภทและลักษณะของหนังสือหายากภาษาไทย รักสยามหนังสือเก่า. (2553).
1. หนังสือที่มีความสำคัญทางด้านประวัติศาสตร์การพิมพ์
คือ
1.1 หนังสือเก่าที่มีการจัดพิมพ์ในช่วงรยะ 50-80 ปีของพัฒนาการด้านการพิมพ์ในประเทศไทย(พ.ศ.2379-2430และ พ.ศ.2431-2460)
1.2
หนังสือปกอ่อนประเภทบันเทิงคดี จากโรงพิมพ์ราษฎร์เจริญ
1.3 หนังสือที่มีการพิมพ์จำนวนจำกัด คือ หนังสือที่จัดพิมพ์เนื่องในโอกาสต่างๆ
เช่นงานวันครบรอบอายุ งานวันเกิด งานพระราชพิธี
และงานศพ
1.4 หนังสือที่พิมพ์ในช่วง พ.ศ.2485-2487 ซึ่งเป็นช่วงสมัยที่มีการปรับปรุงการเขียนภาษาไทยให้คงเหลือพยัญชนะเพียง 31 ตัว คือ ก ข ค งฉ ช ซ ญ ดต ถ ท ธ น บ ป ผ ฝ
พ ฟ ภ ม ย ร ล ว ส ห อ ฮ และตัด ไ ฤ ฤา ภ ภา ออก ตัด ทร ให้ใช้ ว แทนตัว ญ
ตัดเชิงล่างออก เป็นต้น
2. หนังสือที่มีเนื้อหากล่าวขวัญถึง ประกอบด้วย
2.1 หนังสือที่รัฐบาลประกาศให้เป็นหนังสือต้องห้าม
ซึ่งกระทรวงมหาดไทยประกาศไว้ในราชกิจจานุเบกษา เรื่อง
กำหนดชื่อเอกสารและสิ่งพิมพ์ที่ห้ามมิให้ผู้ใดมีไว้ครอบครอง เช่น หนังสือ The
King Never Smiles กษัตริย์ไม่เคยยิ้ม , กงจักรปีศาจ (The Devil's Discus), A Coup for the Rich
; รัฐประหารเพื่อคนรวย เป็นต้น
2.2 หนังสือที่เป็นผลงานเพียงเรื่องเดียว
หรือเป็นผลงานเพียงส่วนน้อยที่ต่างไปจากผลงานส่วนใหญ่ของนักเขียน
2.3 หนังสือที่กุขึ้นหรือ เป็นการปลอมแปลงวรรณกรรม หมายถึง หนังสือ
หรือเอกสารที่แต่งขึ้นโดยเจตนาจะหลอกลวงว่า
เป็นผลงานของนักเรียนที่มีชื่อเสียงหรือ เอกสารที่มีคุณค่าทางประวิติศาสตร์
3. หนังสือเก่าที่มีสภาพรูปเล่มสมบูรณ์
หรือมีสภาพรูปเล่มสวยงาม ประกอบด้วย
3.1 หนังสือเก่าที่ตกทอดมาจนถึงปัจจุบัน โดยมีสภาพรูปเล่มสมบูรณ์ เช่น
มีกล่องบรรจุ มีใบหุ้มปกนอกไม่ชำรุด ทุกหน้าในเล่มไม่มีรอยพับหรือฉีกขาด
และข้อความไม่เปรอะเปรื้อน
3.2 หนังสิอซึ่งใช้วัสดุมีค่า จัดทำอย่างจาณีตบรรจง
การเข้าเล่มเย็บปกแข็งแรงทนทาน การจัดรูปเล่มสวยงามและตกแต่งหน้าปกด้วยวัสดุที่มีคุณค่า
หนังสือพระราชนิพนธ์ประเภทวรรณคดีในพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยุ่หัว
ส่วนใหญ่เป็นหนังสือปกแข็ง การจัดรูปเล่มประณีต บรรจงและสวยงาม ใช้ปกสีต่างๆ
หน้าปกมีลวดลายและมีอักษรบนหน้าปกเป็นตัวนูน และเดินทองทุกตัว
3.3 หนังสือที่มีภาพประกอบที่มีคุณค่า เช่น
ภาพประกอบที่ผู้เขียนวาดหรือถ่ายภาพด้วยตนเอง ภาพประกอบที่อาจดึงออกจากเล่มโดยง่าย
ภาพประกอบที่เป็นภาพฝีพระหัตถ์ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
หรือภาพประกอบที่วาดโดยจิตรกรที่มีชื่อเสียง
3.4 หนังสือที่มีขนาดและรูปเล่มต่างไปจากรูปแบบธรรมดาทั่วไป
4. หนังสือที่มีประวัติการครอบครอง คือ
4.1 หนังสือที่มีภาพของผู้แต่ง หรือเจ้าของหนังสืออยุ่ในเล่ม
4.2 หนังสือที่มีบรรณสิทธิ์ (Book plate) คือ ป้าย
หรือ ตราประจำตัวของเจ้าของหนังสือ
4.3 หนังสือฉบับที่มีรายมือชื่อ หรือข้อความที่เจ้าของเดิมเขียนไว้ในตัวเล่ม
5.หนังสือหายากประเภทอื่นๆ
5.1 แบบเรียน
5.2 การ์ตูนสมัยโบราณ
5.3 หนังสือตราหอ
5.4 หนังสือที่มีข้อมูลเกี่ยวกับประเทศไทยที่เขียนโดยชาวต่างประเทศ
5.5
หนังสือตัวเขียน เช่น สมุดข่อย คัมภีร์ใบลาน ปั้บสา
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น